Thiện là gì
THIỆN
Trong một buổi bản thảo về “Nhân chisơ, tính bổn thiện” (con fan sinh ra, bạn dạng tính vốn xuất sắc lành) xuất xắc “Nhânchi sơ, tính bổn ác” (con người sinh ra, phiên bản tính vốn độc ác), có người hỏitôi “thiện” là gì.
Đây là 1 trong những chủ đề rất là phong phú, đếnnỗi có người đã khẳng định: “Không thể khái niệm được, cùng vì đó là kháiniệm cơ phiên bản nhất, buổi tối hậu và bất khả phân” <1>. Do vậy, trong bài này chúngtôi thử search hiểu chân thành và ý nghĩa phổ thông của chữ thiện trong giờ Việt với một vàikhái niệm liên quan đến chủ thể này nơi các triết thuyết và tôn giáo phổ biếnđối với chúng ta <2>.
1. Nghĩa của chữ “thiện”
1.1. Nguyên nghĩa của thiện. Thiện gồm 15 chữ Hán: 善 (譱), 擅, 鱓, 鳝, 禪, 禅, 鄯, 膳, 饍, 墠, 嬗, 缮 (繕), 墡, 蟮, 蟺, trường hợp này là chữ 善 (phồn thể: 譱). Chữ thiệnthuộc nhiều loại chữ hội ý, phối kết hợp bởi cỗ 羊 dương cùng chữ 言 ngôn. Dương(羊) tượng trưng đến tường (祥) tức là điềm lành (cát tường); ngôn (言) là lời nói.Các phương pháp viết của chữ này như sau:
Trong tiếp giáp cốt văn chữ thiện viếtlà
Bạn đang xem: Thiện là gì
1.2. Nghĩa của chữ thiện: (dt.) (1) câu hỏi tốt: Nhật hành nhất thiện (mỗi ngàylàm một việc tốt). (2) tín đồ tốt, người có đạo đức,: Gia thiện nhi căng bấtnăng (phải khen người tốt mà cũng nên thông cảm với người không có khảnăng). (3) họ Thiện. (đt.) (4) Quý trọng: Thiện nhật đưa vương, thiệnthì trả bá (người biết quý ngày là bậc vương, biết quý giờ đồng hồ là bậc bá) (TuânTử, Cường quốc). (5) Kết bạn: Giao thiện (kết bạn). (6) Sửa đến tốt: Dụcthiện kỳ sự (lo tạo cho hay) (7) yêu thích: vương như thiện chi, tắc hàvi bất hành? (nếu vua thích chiếc đó thì sao ko làm?) (Mạnh Tử, Lương HuệVương hạ). (8) Thân thiết, giao hảo: Thân nhân thiện lân (thân cận vớiláng giềng, giao hảo với lạm bang). (tt.) (9) quen biết: Diện thiện(Có nét phương diện quen quen). (10) Tốt: Thiện nhân (người tốt). (11) Đáng chấpnhận: Thiện sách (kế hay). (pht.) (12) Khéo: Thiện thư(viết khéo). (13) Dễ: Thiện vong (dễ quên). (14) Thân thương: Thiệnđãi (đối xử bí quyết thân thương). (thán từ) (14) Khen ngợi: Thiệntai!
Theo nghĩa triết học, thiện là“điều xuất sắc về phạm vi đạo đức. Là lý tưởng ưng ý ý chí bé người, cũng nhưchân toại ý lý trí cùng mỹ , thỏa mãn nhu cầu tình cảm” <3>.
2. Các quan niệm về thiện
2.1. Trong Nho học: Mạnh Tử cho rằng: “Ai cũng có lòng yêu thương người... Sởdĩ tôi bảo vậy là vì có chứng cứ. Nếu thình lình thấy một đứanhỏ sắp ngã xuống giếng, ai cũng có lòng bồn chồn yêu đương xót”<4>.Đó là minh chứng cho một vào tứ đoan (bốn mối, hay có thể gọi nômna là mầm thiện) của tính thiện mà nếu ai không có, thì không phảilà người, bao gồm: lòng trắc ẩn (thương xót), lòng tu ố (thẹn,ghét), lòng từ nhượng (kính nhường), lòng thị phi (biết phải trái).Ông nói: “Lòng trắc ẩn là manh mối của nhân, lòng tu ố là mối lái của nghĩa,lòng tự nhượng là mối lái của lễ, lòng thị phi là mai mối của trí”. Mang lại nêncon người cần phát huy bốn mối đó bằng cách nuôi dưỡng chổ chính giữa tính (tồntâm, dưỡng tính), giảm bớt lòng yêu thích muốn (quả dục) với làm điều nhânnghĩa.
Người ta thường ý niệm tính là tất cảcác nết tốt, nết xấu tự nhiên ở trong thâm tâm thần của một đồ dùng nào, có nghĩa là toàn thểsinh hoạt của đồ ấy. Khổng Giáo thiếu hiểu biết nhiều như thế, cho tính là cái phiên bản nguyêntinh thần, tức phần thiên lý của Trời phú cho, bao gồm đủ cả nhân, nghĩa, lễ, trí,tức là mẫu minh đức nói sinh sống đầu sách Đại Học. Do đó, táo tợn Tử mang đến tính tín đồ ta làthiện, nếu có thành ra bất thiện là vì bạn ta do dự giữ cái bản tâm, chứnguồn cội của tính cấp thiết không thiện được. Dạn dĩ Tử cũng chính vì nói tính thiện làvì ông tin gồm cái thiên lý chí thiện, cơ mà tính người là một phần thiên lý ấy,cho bắt buộc phải thiện.
Mạnh Tử thường xuyên dùng“hiếu, đễ, trung, tín” nhằm nói lên nội dung rõ ràng của thiện. Hiếu là thể hiệncụ thể quan hệ thích xứng đáng giữa bé với phụ vương mẹ; đễ là thể hiện rõ ràng mốiquan hệ mê thích đáng giữa tôi với anh chị em em; trung là thể hiện cụ thể mối quanhệ yêu thích đáng giữa tôi với việt nam hay người chủ; tín là thể hiện cụ thể mốiquan hệ say mê đáng giữa tôi với bạn bè. Bắt buộc thiện là thể hiện ví dụ mối quanhệ thích đáng giữa tôi cùng với tha nhân.
2.2. TrongPhật giáo: Thiện (Pali: kusala): là lành, tốt, bao gồm đạo đức; thuận theo đạolý, hữu ích cho bản thân và cho người; là trạng thái phá hủy ác pháp. Ngược vớithiện là ác, bất thiện (akusala) đó là ác pháp. Quả báu của thiện là sự anlạc thân tâm. Phúc (puñña): là hạnh phúc, sung sướng, là trạng thái khiến cho tâmcủa mình được trong sáng khỏi phiền não. Ngược cùng với phúc là tội (pāpa) là trạngthái làm cho tâm bị ô nhiễm bởi phiền não. Quả báu của phúc cũng là việc an lạcthân tâm. đến nên, phúc với thiện đồng nghĩa với nhau. Phúc thường thấy trongKinh Tạng, bao gồm nghĩa hẹp; Thiện thường trông thấy trong vi diệu Pháp Tạng, tất cả nghĩarộng.
Trong tía cõi (tam giới), con người nóiriêng và toàn bộ chúng sinh nói chung, thân trọng điểm được an lạc, đó là quả của phúcthiện. Những hành vi thiện đều vì nơi thân thể, tiếng nói và duy nhất là tâm ý nhưng mà ra,gồm chung gọi là thập thiện nghiệp (10 hành động lành): Về thân có ba: (1)không gần kề sanh, (2) ko trộm cắp, (3) không dâm dục. Về ngữ bao gồm bốn: (4) khôngnói dối, (5) không nói hai lưỡi, (6) ko nói ác khẩu, (7) ko nói thêu dệt.Về ý có ba: (8) ko tham lam, (9) không sân hận, (10) không gàn si tà kiến.
Tất cả phúc báu của loài fan và trời(tức các chúng sanh sinh hoạt về nắm giới xuất sắc đẹp rộng loài người) thành tựu được, đềudo tu theo mười điều lành này. Nếu như muốn sanh về cõi trời thì rất cần được có hànhvi đạo đức nghề nghiệp của thập thiện. Trời lại có ba cõi: cõi dục, cõi sắc với cõi vô sắc.Muốn sinh vào nhị cõi sắc với vô sắc, lại yêu cầu tu theo tứ thiền chén định <6> nữamới được. Nhưng cũng địa thế căn cứ mười nghiệp lành này làm cho cơ bản; chia sẻ thêm một tầngnữa là cần phải có công huân tu những pháp thiền định nữa cơ mà thôi. Vì thế, giáopháp đại quá cũng đều thâu tóm vào trong mười điều lành này cùng sự nghiệp xuấtthế của những bậc thánh nhân số đông bao quát trong thập thiện nghiệp. Mục đích thựcsự của thập thiện nghiệp tất cả tính đưa ra quyết định là như thế. <7>
2.3. Trong triết học Hy Lạp: Thiện <8> là mục đích dành cho mọi người để sống thành công, lànguồn suối của hạnh phúc, là cuộc tra cứu kiếm không chấm dứt của linh hồn. Tuy thế chỉcó bậc nhân từ nhân mới đạt tới việc thiện, vì chưng chỉ tất cả vị ấy mới sử dụng lý tính mộtcách ưng ý hợp.
Những nhà bốn tưởng trước tiên đều bận tâmvề phiên bản tính và nguồn gốc của quả đât nên suy tư về sự việc thiện diễn ra tương đốimuộn, tuy vậy chủ đề này lại được thảo luận rất nhiều chủng loại vì các triết giakhông duy nhất trí về bạn dạng tính của nó. Thiết yếu Pythagore là fan đặt sự thiện nghỉ ngơi vịtrí cao nhất trong hệ thống thứ bậc các hữu thể, bằng phương pháp đồng tuyệt nhất nó vớiThượng Đế, với ý thức và với 1-1 tử sinh ra ra các hữu thể. Ông quan tiền niệmsự thiện không những như thể giá trị luân lý, nhưng còn như là cái đẹp, chân lý vàhạnh phúc; đúng mực hơn, nó vượt lên trên những giá trị máy sinh này và mang lạigiá trị mang lại chúng: nó là giá bán trị hoàn hảo nhất và căn nguyên.
Ở Aristote, ‘thiện’ được nhất quán vớiĐệ nhất động cơ <9>, cùng với Hữu thể vớ yếu, với Nguyên tắc, với bốn duy tự trị,với Tác vụ từ bỏ tồn bền bỉ là Thượng Đế <10>. Với con người, đối tượng người tiêu dùng đầu tiêncủa ý chí phù hợp tính chính là sự thiện. Đến nấc là toàn bộ mọi thẩm mỹ vàmọi khoa học đông đảo được tìm hiểu sự thiện <11>; với ‘Sự thiện buổi tối cao’ (aristhon)là mục tiêu cuối cùng, của cá thể cũng như ở trong phòng nước <12>. Bởi vậy, trênnhiều phương diện, “thiện với nhiều phạm trù không hề thua kém gì hữu thể: với tư cáchlà bản thể, sự thiện về tối cao được call là Thượng Đế với tinh thần; với tư cáchchất, nó là các đức hạnh; với tư cách lượng, nó là hạn độ đúng mực… <13>. Nócũng là mục đích duy nhất với hoàn hảo, vốn được sở hữu, khiến cho hạnh phúc; cáikhiến mang lại ta đề nghị tìm kiếm nó cho bản thân mình chứ chưa hẳn cho ai khác <14>.Và bởi một sự đảo ngược những thuật ngữ, Aristote tóm lại rằng sự thiện buổi tối caođó đó là hạnh phúc (eudaïmonia); với ông nói rõ: “sự thiện của riêng conngười là sự hoạt động vui chơi của linh hồn cân xứng với đức hạnh” <15>. Cuối cùng,sự thiện - niềm hạnh phúc này chính là “sống đúng với phần hoàn hảo và tuyệt vời nhất nhất củachính chúng ta" <16>, phần ấy là chế độ thần thánh của lý tínhchiêm nhìn (épistêmonikon). Trong chủ yếu trị học <17>, Aristote call sự thiện tốicao (của cộng đồng) là khổng lồ kuriotaton, kurios (thường phát âm là kyrios): sự làmchủ, tự do (trong Sách lễ Rôma dịch là Thiên Chúa).
2.4. Trongtriết học khiếp viện: kinh viện phân loại ba một số loại thiện: thiện hữu ích,thiện khoái lạc cùng thiện đạo đức.
- Sự thiện hữu ích chạm chán thấy vào Socrate khi ông chủ trương điều thiện là điều hữuích. Có người đồng hoá với bốn lợi. Gần đây, tín đồ ta đồng hóa thiện cùng với côngích. Sự thiện hữu ích là một trong những vật hay như là 1 hành vi giúp chúng ta đạt một mục tiêu nàođó, có thể là mục tiêu trung gian hay mục tiêu tối hậu.
- Sự thiện khoái lạc là cảm giác hạnh phúc lúc đạt đối tượng người tiêu dùng tốt rất đẹp hoặc sau khoản thời gian thựchiện một hành vi tốt đẹp. Có bạn cho đó là lạc thú (Epicure).
- Sự thiện đạo đức là điều tự nó tốt, xứng đáng ao ước, yêu dấu và kiếm tìm kiếm, chứ khôngphải là phương tiện đi lại hay cảm giác. Sự thiện đạo đức đồng hoá với sự thiện vô vịlợi. Ta kiếm tìm nó, ta triển khai nó vì nó có mức giá trị dù phải chịu thiệt thòi hysinh. Đây là việc thiện đúng nghĩa của đạo đức học.
Con bạn tìm tìm sự thiện còn chỉ thoảmãn khi đạt sự thiện tuyệt đối. Sự thiện lộ diện dưới các mức độ khác nhau:
- Các sự thiện thiết bị chất: Như: cơmáo gạo tiền, xe cộ, bên cửa, tiền bạc, của cải, danh vọng, quyền lực... Các sựthiện này là sự việc thiện hữu ích có mức giá trị phương tiện, chúng tạm thời chóng qua.
- Các sự thiện thể xác: Như: sứckhoẻ, dung nhan đẹp, trường thọ, lạc thú... Những sự thiện này được xem như mục đíchtrung gian chứ chưa phải mục đích buổi tối hậu, bọn chúng không thể là sự việc thiện tuyệtđối.
- Các sự thiện tinh thần: Như:các tài năng cừ khôi của trung tâm hồn, sự nhận thấy sự thật, lòng thương mến vẻ đẹp, khoahọc, nghệ thuật… các sự thiện này cũng chưa phải sự thiện hoàn hảo nhất vì chúngcòn bất toàn, mỏng dính giòn cùng không khi nào thoả mãn do càng hiện đại càng nảy sinhnhiều vấn đề.
- Các sự thiện làng mạc hội: gồm nhiềuhọc thuyết nhà trương sự thiện tuyệt vời và hoàn hảo nhất là lúc kiện toàn một buôn bản hội trả hảo.Theo Auguste Comte, bé người là một trong sinh đồ gia dụng xã hội. Cá thể chỉ hiện lên choxã hội và nó phải tiến hành định mệnh của mình là góp phần dứt xã hội,lúc đó sẽ đạt hạnh phúc đích thực. Cụ mà con tín đồ không phải là một con số,nặc danh, nhưng là một nhân vị. Xóm hội vị con tín đồ chứ chưa phải con người vìxã hội.
- Các sự thiện luân lý: Đó là cácnhân đức: chưng ái, vị tha, hiền lành lành, độ lượng... Đây cũng chưa là việc thiệntuyệt đối vì việc đạt nhân đức cùng bảo toàn nhân đức gắn sát với những hy sinhkiên trì gian khổ.
- Sự thiện xuất xắc đối: bao gồm làThiên Chúa, Đấng có chức năng thoả mãn các khát vọng vô biên của nhỏ người:“Lạy Chúa, Chúa dựng nên con cho Chúa, chính vì thế linh hồn con băn khoăn khắc khoảicho đến khi được ngủ an trong Chúa” (Augustinô).
2.5. Quan niệm củaCông giáo
Có thể tóm tắt nhữngnét bao gồm yếu trong Tổng luận Thần học <18> của Thánh Tôma tương quan đến sựthiện như sau:
1. Thiên Chúa làtình yêu, là mối cung cấp sự thiện sung mãn vô biên: Ngài tạo hình thành vạn vật dụng bởivì ao ước thông gửi sự thiện cho các thụ tạo, cách riêng là chủng loại người. NơiThiên Chúa, sự thiện hay tình yêu chưa phải là cái gì trừu tượng tuy vậy làchính bạn dạng tính của Ngài.
Xem thêm: Bật Mí Ý Nghĩa Số 64 Là Con Gì ? Đánh Đề Con Nào? Mơ Thấy Số 64 Là Điềm Gì
2. Con bạn luônkhao khát gọi biết sự thật và ước hy vọng đạt tới sự thiện hay đối, tức làhạnh phúc vĩnh cửu. Tuy vậy con fan không thể kiếm tìm đâu được hạnh phúc ngoàiThiên Chúa: trung ương hồn con người luôn luôn luôn tự khắc khoải bao lâu chưa đạt tới ThiênChúa.
3. Đối lại ThiênChúa không khiến cho con bạn bơ vơ: bao gồm Thiên Chúa đã lôi kéo chúng về vớiChúa bằng ân sủng, bằng các ơn Thánh Thần, bởi gương mẫu mã là chính Chúa GiêsuKitô, hình ảnh Thiên Chúa.
4. Phương cố gắng để đạttới sự thiện đích thực hoàn hảo (cũng điện thoại tư vấn là tuyến đường nên thánh, con đường trọnlành, là tuyến đường trở về với Thiên Chúa là cội nguồn và cứu vãn cánh của mình) hệtại trở đề xuất đồng hình đồng dạng cùng với Đức Kitô. Sự thánh thiện không tồn tại nghĩa làthoát tục, tuy vậy là xả thân xây dựng làng hội. Bạn thánh thiện không phải làngười sống trên mây trên gió, nhưng mà là bạn tìm cách nhận ra tiếng điện thoại tư vấn củaChúa giữa thực trạng xô ý trung nhân của lịch sử. Con phố nên thánh bao gồm nhiều hànhvi xuất sắc lành (khổ chế, nhân đức), nhưng đặc biệt quan trọng hơn cả là lòng ước mơ vàtình yêu mến. Con người tiến triển trên phố nhân đức không phải bằng việctích luỹ cho thật nhiều việc thiện, nhưng là nhờ việc tăng tốc lòng yêu mến.
3. Kết luận
Các triết nhân Hy Lạpsuy tư về việc thiện như một hữu thể vớ yếu, đệ nhất động cơ mặt ngoàicon người. Những triết gia trung hoa thì chăm nom đến dòng tính thiện nhỏ ngườinhư là một phần của mẫu thiên lý chí thiện địa điểm Thượng Đế. Phật Giáo đềcao việc tìm và đào bới kiếm trái phúc thiện nơi những thiện nghiệp. Thiên chúa giáo thì phân tích làcái hữu thể vớ yếu, cái thiên lý chí thiện đó chính là Thiên Chúa, Thiện làchính bản tính của Chúa.
Sự nhân hậu hệtại sinh sống như Chúa Kitô, mô tả lối cư xử, bốn tưởng và hành vi của Chúa trongđời sống bọn chúng ta, như ĐTC Bênêđictô XVI đã nói: “Một đời sống thánh thiệnchủ yếu chưa phải là kết quả cố gắng riêng và chuyển động của bọn họ nhưngchính Thiên Chúa, Đấng Chí Thánh (Is 6,3) làm cho chúng ta nên thánh, chínhhoạt rượu cồn của Chúa Thánh Linh, Đấng gọi họ từ nội tâm, chính sự sống củaChúa Kitô Phục Sinh được thông ban cho chúng ta, thay đổi chúng ta”.<19>
--------------------
<1> George Edward Moore (1873-1958) tín đồ đề xướng thuyết hiện tại thựcđạo đức (the Ethical Realism) và cải tiến và phát triển chủ nghĩa vị lợi lý tưởng (IdealUtilitarianism) thành một triết lý tự do với thuyết trực giác (Intuitionism).Tác phẩm ETHICS (Đạo đức học), Oxford University Press, London, xuất phiên bản năm 1912.
<2> khuôn khổ của bài xích viết, cũng như khả năng, không cho phép chúngtôi đề cập tới hầu hết đóng góp của các nhà tư tưởng quanh chủ thể này,như Archytas, Euclid of Megara, Socrates, Diogene, Platon, Epicure,Plotin, Proclus, E. Kant, George Ed. Moore, K. Marx, Tuân Tử, Cáo Tử, Lão Tử,Trang Tử...
<3> è cổ Văn Hiến Minh, TỪ ĐIỂN VÀ DANH TỪ TRIẾT HỌC, Ra Khơi, SàiGòn, 1966.
<4> Nguyên văn là: “人皆有不忍人之心... 所 以 謂 人 皆 有 不 忍 人 之 心 者 今 人 乍 見 孺 子 將 入 於 井, 皆 有 怵 惕 惻 隱 之 心: Nhân giaihữu tàn bạo nhân bỏ ra tâm... Sở dĩ vị nhân giai hữu bất nhẫn nhân bỏ ra tâm giả:Kim nhân sạ kiến nhụ tử tương nhập ư tỉnh, giai hữu truật dịch trắc ẩn chitâm.” (Mạnh Tử, Công Tôn Sửu, thượng 6).
<5> Nguyên văn là: “惻 隱 之 心 仁 之 端 也, 羞 惡 之 心 義 之 端 也, 辭 讓 之 心 禮 之 端 也, 是 非 之 心 智 之 端 也. 人 之 有 是 四 端 也 猶 其 有 四 體 也: Trắc ẩn đưa ra tâm, nhân chi đoan dã; tuố chi tâm, nghĩa chi đoan dã; trường đoản cú nhượng bỏ ra tâm, lễ bỏ ra đoan dã; thị phi chitâm, trí chi đoan dã” (ibid.).
<6> Tứ thiền bát định là: Sơ thiền, Nhị thiền, Tam thiền, Tứ thiền,là tứ lớp thiền của cõi trời dung nhan giới. Bao gồm thiền là bao gồm định, buộc phải Tứ thiền cũnglà tư thứ định, thêm vào đó bốn thiết bị định của cõi trời Vô dung nhan giới là: Ðịnh Khôngvô biên xứ, Định Thức vô hạn xứ, Định Vô mua xứ cùng Định Phi tưởng, phi phitưởng xứ, có tác dụng thành tám trang bị định, gọi chung là “Tứ thiền chén định”.. Tư thứđịnh sau (của vô dung nhan giới) hoàn toàn có thể được Phật tích lũy từ truyền thống lịch sử thiền củaẤn Ðộ trước đó cùng sau được vừa lòng lại cùng với Tứ thiền trở thành chén định (xem TỪ ĐIỂNĐẠO UYỂN, Chân Nguyên biên soạn trên http://rongmotamhon.net).
<7> xem thêm KINH THẬP THIỆN NGHIỆP ĐẠO do pháp sư Thái hư giảngtại Hội Phật Giáo Chánh Tín, Hán Khẩu, Trung Hoa, phiên bản dịch trênhttp://www.phatviet.com.
<8> Trong tiếng Hy Lạp, agathon (to) : thiện, giỏi (sự,cái) (Latinh : Bonum; Anh:The Good; Pháp: Le bien): Thể từ tương tự trung của tính từagathos: tốt, thiện. Danhtừ so sánh cao nhất,to ariston (τò άριοτον):sự thiện về tối cao(Latinh:Summum bonum).
<9> METAPHYSICS, K, 1.
<10> ibid. A, 7.
<11> L’ÉTHIQUE À NICOMAQUE, I, I, 1.
<12> ibid. I, II, 1-7.
<13> ibid. I, VI, 3.
<14> ibid. I, VII, 3-5.
<15> ibid. I, VII, 8-15; VIII, 8.
<16> ibid. X, VII, 8.
<17> LES POLITIQUES, I, I, 1.
<18> Summa Theologica I-II.
